خانواده‌های فرزندپذیر: ضرورتی نوین در پژوهشهای حوزه رفاه اجتماعی

مقدمه: با رشد تعداد خانواده‌های فرزندپذیر و روند رو به رشد تعداد فرزندپذیری در ایران (افزایش هر ساله 1000 خانواده فرزندپذیر)؛ علاقه‌مندی فراوانی در حال شکل‌گیری است که به شناخت این خانواده‌ها، چالشهای پیش‌رو و خدمات و حمایتهای مورد نیاز آنها توجه دارد. با این حال ناشناخته‌های این حوزه در ایران به مراتب بیشتر از کشورهایی است که مطالعات گسترده‌تری بر روی این پدیده انجام داده‌اند. هدف این مقاله، بررسی چالش‌های پیش‌روی خانواده‌های فرزندپذیر ایرانی و نیازهای پژوهشی در این حوزه است. روش: این مطالعه یک مرور سیستماتیک است که بر اساس جستجوی کلید واژه‌های انگلیسی  و فارسی مرتبط در پایگاه‌های انگلیسی زبان و پایگاه‌های فارسی زبان انجام گرفت. یافته‌ها: مرور مقالات و مطالعات در حوزه فرزندپذیری در ایران مشخص می‌کند که اغلب مقالات و منابع مرتبط به بررسیهای حقوقی و مطالعات تطبیقی فقهی و قانونی اختصاص یافته است. فقط چند مطالعه اخیر به عوامل موثر در انتخاب گزینه فرزندپذیری در میان زوج‌های نابارور، موانع انتخاب فرزندپذیری در میان این زوج‌ها و نیازهای آموزشی متقاضیان فرزندپذیری  پرداخته است. یکی دیگر از موضوعات مهم، عوامل مهم مؤثر بر شکست و انحلال فرزندپذیری است. این عوامل در سه دسته طبقه‌بندی شده است: (1) ویژگیهای مرتبط با کودک (2) ویژگیهای مرتبط با والدین و خانواده (3) ویژگیهای مرتبط با بهزیستی. یافته‌ها نشان می‌دهند که در نبود آمار و اطلاعات مبتنی بر شواهد، مطالعاتی که فرزندپذیری را پس از نهایی شدن در خانواده‌های فرزندپذیر ایرانی دنبال کند، بسیار محدود است. بحث:  اگر چه یک طبقه‌بندی موضوعی، مباحث عمده فرزندپذیری در ایران را معرفی کرده است، اما در مجموع مطالعات فرزندپذیری در ایران بیشتر به مباحث حقوقی پرداخته و فقط چند مطالعه اخیر به عوامل مؤثر در انتخاب گزینه فرزندپذیری در میان زوج‌های نابارور توجه داشته است. موضوع مهم دیگر این است که مطالعات پس از فرزندپذیری در خانواده‌های فرزندپذیر ایرانی موجود نیست. از طرف دیگر نتایج حاصل ازبررسی‌‌های انجام‌گرفته نیز بر این ادعا صحه می‌گذارند که پاسخگویی به نیازهای خانواده‌های فرزندپذیر و کودکان در مراحل مختلف تصمیم‌گیری، پذیرش و پرورش فرزند نیازمند برنامه‌ریزی علمی و توسعه ساختارهای حمایتی و حرفه‌ای است و این افراد و خانواده‌ها، نیازمند بهره‌گیری از خدمات روان‌شناسی قبل و بعد از فرزندپذیری هستند. اما مادامی که به شیوه‌ای نظام‌مند، مسائل و مشکلات این خانواده‌ها و عوامل مؤثر بر موفقیت و ثبات فرزندپذیری بررسی نشود، سازماندهی و اثربخشی این خدمات می‌تواند با ابهام روبه‌رو باشد. این موضوع آنجا اهمیت می‌یابد که فرزندپذیری در ایران از عوامل فرهنگی خاصی نیز متأثر است و توجه به بهزیستی و رفاه این خانواده‌ها مستلزم بررسیهای علمی و جهت‌گیریهای منظمی است که کمبود آن یه طور جدی احساس می‌شود.